«آخرین داستان» ادای دینی به فردوسی است

صنعت انیمیشن سازی در ایران طی دو سه سال اخیر پیشرفت فوق العاده ای کرده اما اتفاقی که قرار است برای یکی از آثار در دست تولید این حوزه بیافتد اتفاق فوق العاده و جالبی است.

کتایون کیخسروی – اشکان رهگذر سناریست و کارگردان جوان انیمیشن آخرین داستان حالا قرار است اثری که تا الان ۶ سال برایش وقت گذاشته و دو سال دیگر پای کارش باشد را به کن ببرد و به بازارهای جهانی پخش معرفی کند. جالب آنجاست که این اتفاق به واسطه حمایت یک فستیوال مهم انیمیشن در فرانسه رخ داد و از سه سال قبل فرانسوی ها این انیمیشن را زیر نظر داشته اند آن هم در حالی که در کشور خودمان هیچ کس نمی دانست انیماتورهای ایرانی قدم در چه راه بزرگی گذاشته اند.

رهگذر در این گفت و گو اتفاقات مربوط به داستان آزادی را با جزئیات دقیق بازگو می کند:

مطمئنا به خاطر اتفاقی که برای انیمیشن شما افتاده باید به شما و تیم تان تبریک بگوئیم اما می خواهیم از زبان خودتان بشنویم که دقیقا چه اتفاقی قرار است برای «آخرین داستان» در کن بیافتد؟

قضیه به یک مقدار عقب تر برمی گردد. فستیوال انسی مهمترین رویداد انیمیشن در دنیاست و در شهر انسی فرانسه برگزار می شود که در بخش مارکت انیمشین ها نشست هایی را با میفا پیچز برگزار می کنند. هر ساله از سراسر دنیا پروژه هایی که مراحل مختلف شان را می گذرانند و در حال کار هستند نمونه آثارشان را به این فستیوال می فرستند که هر سال از کل دنیا ۶ اثر انتخاب می شود. بعد عوامل این پروژه های منتخب دعوت شده و توسط انسی پرزنت می شوند. حالا برخی دنبال تهیه کننده هستند برخی دنبال پخش کننده و…. سال ۲۰۱۳ انیمشین آخرین داستان توسط این فستیوال انتخاب شد و بعد از معرفی ما یک جورهایی انسی حامی معنوی مان بوده است. نکته مثبتی که برای ما اتفاق افتاد این بود که با توجه به مذاکره هایی که با آنها انجام می دادیم در روند پیشرفت کار به ما کمک می کردند و مدام در تماس بودیم. امسال در جشنواره کن بخش جدیدی در رابطه با انیمیشن وجود دارد که ۴ فیلم منتخب از انسی به بخش بازار کن راه خواهند یافت. انسی حامی هر چهار پروژه است و به عبارتی این ۴ پروژه برترین های دنیا هستند. سه تای دیگر یکی از لهستان است به نام loving Vincent که درباره ونگوک ساخته شده و خیلی هم معروف است ؛یکی هم از آلمان و دیگری هم از فرانسه. در بازار کن خریداران ، پخش کننده ها و تهیه کننده ها دعوت خواهند شد و توضیحات بیشتری به آنها درباره این اثر و سه اثر دیگر داده می شود. در کنار این رویدادها و جشن های دیگری هم برگزار می شود و درباره پروژه صحبت می کنند و کارهای بیزینسی اش انجام می شود.

همان طور که گفتید انتخاب اولیه اثر شما از سوی انسی هم افتخار بزرگی بوده اما می خواهم بدانم سه سال پیش کسی از این موفقیت حرفی زد؟

بله موفقیت بزرگی برای صنعت انیمیشن ایران بود چون تا الان هر چه ما انیمیشن در جشنواره های خارجی داشته ایم بیشتر در قالب فیلم کوتاه و تجربی اتفاق افتاده. سه سال پیش هم یکی از خبرگزاری ها و یک بخش کوچک در برنامه هفت به این مساله پرداختند اما به آن شکل کسی توجه خاصی نکرد. راستش در خود فرانسه هم عجیب بود که این اتفاق افتاده چون همیشه برای این ۶ تا پروژه از امریکای جنوبی و آفریقا هم انیمیشن انتخاب شده بود و خودشان گفتند اولین بار است که از این قسمت از کره زمین یک کاری را انتخاب کرده اند و برایشان جالب بود.

فرانسوی ها چطور فهمیدند کاری در این سطح در ایران تولید می شود؟

خودمان اطلاع دادیم. آنها هر ساله فراخوان می دهند و از همه جای دنیا برایشان داکیومنت می فرستند. ما هم یک داکیومنت کامل ۶۰-۵۰ صفحه ای با دو زبان انگلیسی و فرانسه تهیه کردیم و برایشان فرستادیم. در این داکیومنت توضیح دادیم داستان چیست، برای چه ساخته می شود ، چرا از این گرافیک استفاده می کنیم و… ما باید توجیه شان می کردیم و خیلی زحمت کشیدیم تا این داکیومنت اساسی را تهیه کنیم. اتفاقا در ایمیلی که به ما زدند تشکر کردند که چه اطلاعات کاملی از کارمان داده ایم.

ظاهرا کارتان از مدت ها قبل استارت خورده و هنوز کار دارد تا تمام شود. شما چیزی حدود ۱۰۰ انیماتور دارید و کلی وقت صرف کرده اید. از طرفی در صحبت هایتان اشاره کردید که فرانسوی ها حمایت های معنوی داشتند پس بودجه کار از کجا تامین شده؟

ببینید پروژه های انیمیشن همیشه طولانی مدت هستند و بزرگترین کمپانی ها هم زیر ۴ سال انیمیشن نمی سازند و بعضا در کشورهایی مثل ژاپن هم پروژه ها بین ۸ تا ۱۰ سال طول می کشد. «آخرین داستان» هم یک پروژه ۸ ساله است و با وجود اینکه حدود ۱۰۰ انیماتور روی آن کار می کنند پروژه زمانبری است. حقیقتش این است که با توجه به زمینه ای که سال ۲۰۱۳ برای این کار ایجاد کردند با سه چهار تا تهیه کننده فرانسوی خیلی جدی صحبت کرده بودیم و آنها هم علاقمند بودند که سرمایه گذاری کنند اما محدودیت ها و تحریم هایی که مانع از انتقال پول می شد باعث شد نتوانیم حمایت آنها را داشته باشیم. آمدیم به شرکت های دولتی گفتیم کار مهمی در دست داریم اما توجهی نشد. این اتفاق در حالی افتاد که همین الان یکی از سایت های مهم انیمیشن به ما ایمیل زده که تریلر بعدی تان را حتما از طریق ما پخش کنید و به رسانه دیگری ندهید. به هر حال خوشبختانه با اعتباری که به دست آوردیم واستقبال تهیه کننده های اروپایی استودیوی خصوصی هورخش روی کارمان سرمایه گذاری کرد و تا الان با فروش خانه و زمین و ملک سرمایه گذاری کرده و کار را جلو برده است.

از شروع کار هم بگوئید. ایده اولیه برای خودتان بود. یعنی یک داستان داشتید و شروع کردید به ساختن؟

ما سال ۸۹ شروع کردیم. آن زمان بیست و سه یا بیست و چهار نفر بودیم. داستان هم اقتباسی از داستان ضحاک شاهنامه است اما سناریو چندین بار بازنویسی شده که در این راه از نظرات همکاران استفاده کردم. بیشترین دشواری اما همان حمایت نشدن از کارمان بود. در حالی که همان زمان از پروژه های دولتی حمایت خوبی می شد ما خیلی تلاش کردیم ولی آنقدری که باید به کار ما توجه نشد. ما هیچ وقت تجربه چنین تولیدی در ایران نداشتیم به همین خاطر آزمون و خطا کردیم که البته شاید در شروع چنین مسیری لازم باشد. همین شد که ما چیزی حدود ۲۵-۲۴ دقیقه انیمیشن کامل را ریخیتیم دور و دوباره از صفر شروع کردیم. ما مشکلات زیادی را به جان خریدیم چون برایمان مهم بود کیفیت کارمان در کلاس جهانی باشد و البته به فروش جهانی فکر کرده بودیم چرا که عرضه محدود اثر در سینمای ایران توجیهی ندارد و شاید تنها بخشی از هزینه هایش را جبران کند. حالا قرار است در کن از تریلر جدید اثر پرده برداری شود ضمن اینکه ۱۳ دقیقه از کار را هم نمایش خواهیم داد. باز هم می گویم مشکلات مالی روی ما فشار آورد و همچنان هم وجود دارد اما در این مسیر همه چیز را نمی شود از روی کتاب ها پیدا کرد. روز اولی که کار را شروع کردم فکر نمی کردم کار اینقدر دشوار باشد. کار ما دو بعدی است و فریم به فریم باید روی تک تک فریم ها کار کنیم.

از گرافیک کارتان ویژگی های تصویری این اثر بگوئید.

بچه های انیماتور ما به صورت دو بعدی تک تک فریم ها را طراحی می کنند. کار اول کلید می خورد و بعد سه چهار مرحله دیگر روی هر فریم کار انجام می شود. یعنی برای یک فریم از کار چند دپارتمان مختلف کار می کنند. در واقع چند گروه بالای سر کار هستند و مثل کارهای سه بعدی نیست که یک موشن پیکچرز وصل کنیم و باید فریم به فریم کارمان را پیش ببریم.

انیمیشن های پیکسار و شرکت های بزرگ چطور؟ آنها هم دوبعدی می سازند که اینقدر پروژه هایشان طول می کشد؟

نه آنها هم سه بعدی می سازند اما معمولا پیکسار و شرکت های بزرگ دنیا با چالش های بزرگی مواجهند. مثلا پیکسار هر سال با اثری که تولید می کند تکنولوژی انیمیشن را جلو می برد. ما دو بعدی کار می کنیم چون فضای کارمان شرقی تر است و بیشتر شبیه کارهای ژاپنی و کره ای شده.

اثر شما نسبت به انیمیشن هایی که در چند سال اخیر در کشورمان تولید شده و البته پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته چقدر بهتر و متفاوت تر است؟

خب اولا که کار با تکنیک ۳D ساده تر است. در جشنواره فجر که ۸ کار انیمیشن حضور داشتند هر ۸ تا اثر ۳D بودند. رک می گویم که آخرین داستان کیفیت قابل ملاحظه ای دارد و متفاوت است. ما برای سناریو هم خیلی زمان گذاشتیم و با اینکه زمان کار ۱۲۰ دقیقه است اما ریتم اثر می تواند مخاطب را با خودش ببرد. واقعا داریم تلاش می کنیم یک اثر هنری خلق کنیم و غیر از اینکه کارکرد سینمایی و صنعتی دارد اثری هنری باشد. به همین خاط در جزء جزء ساختارها و طراحی لباس و حتی بازیگری نهایت دقت و وسواس را به خرج داده ایم. شاید برایتان جالب باشد که ما مربی بازیگری گرفتیم که این مربی مدت یک سال و نیم با بچه ها کار می کرد. یا هر هفته برای بچه ها در زمینه طراحی ورکشاپ می گذاشتیم و از تمام جزئیات به راحتی نمی گذریم. فکر نکنم درایران استودیویی باشد که اینقدر بچه های انیمیشن بخواهند یک آرت را شکل بدهند. ما تمام این روند را به دقت طی کردیم و خوشبختانه همین که فستیوال انسی این را تشخیص داد نشان می دهد اتفاق خوبی افتاده.

با این حساب و با توجه به عرضه اثر در بازار کن این انیمیشن تبدیل به پرفروش ترین انیمیشن تاریخ سینمای ایران می شود.

نمی دانم. اینها به دنیای بیزینس ارتباط دارد و قابل پیش بینی نیست. واقعیت این است که هدف ما از همان ابتدا اکران جدی بین المللی بوده و نمی خواستیم یک پخش کننده درجه ۳ امریکایی اثر را در کاتالوگش بگذارد و بعد هم اتفاقی نیفاتد. ما امیدواریم اکران بین المللی خوبی داشته باشد تا برای کارهای بعدی زمینه هموار شود ضمن اینکه امیدوارم داخل کشور هم در اکران موفق باشد.

اتفاقا می خواستم این را بپرسم. اینکه حیف است انیمیشنی در کلاس جهانی را خود ایرانی ها نبینند.

ما با افتخار این کار را داخل کشور اکران می کنیم چون مردم ما نشان دادند انیمیشن خوب را دوست دارند. همان طور که دیدید شاهزاده روم فروش فوق العاده ای داشت. ما کارمان بر اثر داستانی از شاهنامه است. فردوسی عمرش را برای خلق اثری به نام شاهنامه گذاشت و خودش هم گفت بسی رنج بردم در این سال سی /عجم زنده کردم بدین پارسی. ما می خواهیم با این کار ادای دین کنیم به فردوسی و وقتی کارمان را شروع کردیم نمی خواستیم کار او را خراب کنیم. شاهنامه یک اثر ملی بود که فردوسی تمام عمرش را برای آن گذاشت. الان هم ما تلاش می کنیم برای مردم خودمان یک اثر کامل و درست بسازیم و امیدواریم در اکران هم به آن توجه شود. در واقع ۸ سال برای این اثر وقت گذاشت شده و صدها نفر در کن آن را می بینند. یعنی به عنوان یک اثر ملی می تواند برای صنعت انیمیشن ایران هم افتخار باشد.

شما گفتید در نوشتن سناریو وسواس داشته اید و چندین بار بازنویسی اش کرده اید اما واقعیت این است که داستان های شاهنامه سال ها خوانده شده و به صورت منظوم و منثور به آن پرداخته اند. حتی نمایشنامه و کتاب هم با آن داستان ها روایت شده. شما در این انیمیشن چه کار کردید که اثرتان جذابیت داستانی داشته باشد؟

در وهله اول باید بگویم این انیمیشن بزرگسال است اما مخاطب کودک ندارد…

… اما با توجه به جلوه های گرافیکی اش می تواند کودکان را هم جذب کند.

بله منظور من گروه سنی الف و ب بود یعنی شاید کودکان بالای ده سال بتوانند ارتباط برقار کنند اما باید بگویم خود فردوسی هم این داستان ها را از منابع دیگری گردآوری و آداپته کرده که قبل از شاهنامه نوشته شده بودند. ما هم از آن منابع و شاهنامه استفاده کردیم اما باید بگویم داستان بسیار اکشن است و صحنه و سکانس های اکشن جذابی داریم. ما نیامدیم کاراکترهایی اضافه کنیم که می توانند اثر را جذاب کنند چون خود شخصیت ها قابلیتش را دارند. مثلا در نبرد ضحاک شما می توانید نشانه هایی از روشنایی را در وجودش ببینید یا همین طور آفریدون یا همان فریدون.

یعنی مثل شخصیت های اصلی و جذاب بیشتر سریال ها و فیلم های سینمای امروز شخصیت ها خاکستری هستند.

بله دقیقا. مثلا همین فریدون شخصیت خیلی خوبی دارد اما قهرمان اوکی ای نیست. مثل ساختار روایی که در دنیا رواج پیدا کرده سفری اتفاق می افتد که فریدون در این سفر به استحاله می رسد و به تاریکی وجودش فائق می آید اما ضحاک نمی تواند. این روند برای مخاطب جذاب است و در این مدیوم می تواند ساخته شود اما مثلا همان طور که استاد بیضایی بخش هایی از شاهنامه را در نمایشنامه روی صحنه برده اند آنجا به لحاظ ساختاری کار متفاوت می شود.

برای جذاب کردن کاراکترهای انیمیشن آیا از المان ها و طراحی های غیر ایرانی هم استفاده کرده اید تا اثرتان برای مخاطب بین المللی جذاب تر شود یا همه چیز برگرفته از فرهنگ اساطیری شاهنامه است؟

باید بگویم صرفا خیلی ایرانی نیست. همان طور که می دانید برای ساختار اسطوره ای منابع زیادی وجود ندارد. ما برخی از منابع هخامنشی و برخی منابع دوره ساسانیان را داشتیم و استفاده کردیم تا فضای خودمان را طراحی کنیم با نگرش بین المللی. مثلا در لباس جنگجوها المان های هخامنشی می بینیم اما یک مقدار هم بین المللی اش کرده ایم. بچه های انیماتور ما در پیش تولید به انواع موزه ها رفتند و همان جا ساعت ها طراحی کردند. یعنی ما همه چیز را گرفتیم و از فیلتری رد کردیم. یکی از پارامترهایی که خیلی جالب است موسیقی فوق العاده اثر است که در تریلر هم می توانید بشنوید.

انتخاب کریستف رضاعی انتخاب هوشمندانه ای بود چون خودش هم یک آدم بین المللی است.

بله کریستف از سال ۲۰۱۳ با ما بود و من و او با هم کار را در فرانسه پرزنت کردیم. او زبان فرانسه صحبت می کند و با فرانسوی ها ارتباط برقرار کرد. موسیقی این کار ترکیب شده از سازهای ایرانی و موسیقی جهانی تا فوق العاده جذاب شود. مثلا تنبور، دف،نی و آواز ایرانی داریم ، سازهای زهی و ارکسترال خارجی را هم داریم. در واقع با موسیقی نواحی مختلف کشور و سازهای جهانی کار به سمت خاص شدن پیش رفته است.

مطمئنا با حجم استقبال از این انیمیشن در آینده می توانید نسبت به تولید بازی ویدئویی آن هم اقدام کنید.

حقیقیتش را بخواهید ایده هایی در این زمینه داریم اما هنوز خیلی اجرایی اش نکرده ایم. اما چیزی که فعلا اجرایی شده این است که قرار شده سه جلد کتاب مصور از این داستان را عرضه کنیم که به اتفاقات قبل از فیلم می پردازد. یعنی بعد از خواندن این سه جلد کتاب آماده تماشای فیلم می شوید.

یعنی این سه جلد کتب به صورت کمیک استریپ منتشر می شود؟

بله دقیقا. البته بهتر است بگویم حالت گرافیک نوول دارد و با توجه به تفاوت قطعش متفات تر و کمی جدی تر است.

این کتاب ها در ایران توزیع می شوند؟

بله. اتفاقا جلد اولش هم آماده شده و امیدواریم هر چه زودتر منتشر شود.